ΜΑΝΤΙΝΑΔΕΣ

Τι είναι η μαντινάδα

Η μαντινάδα αποτελείται από δυο δεκαπεντασύλλαβους στίχους σε ομοιοκαταληξία. Πολλές φορές η μαντινάδα παίρνει την μορφή τεσσάρων ημιστίχιων, από τα οποία ομοιοκαταληκτούν το δεύτερο και το τέταρτο, αλλά επί της ουσίας τα ημιστίχια ανάγονται πάλι σε δύο στίχους.

Κάθε μαντινάδα έχει αυτοτελές νόημα παρά την περιορισμένη έκταση της. Υπάρχουν ωστόσο και οι μαντινάδες που λέγονται ως συνέχεια ή ως απάντηση άλλης μαντινάδας. Στην περίπτωση αυτή η μια συμπληρώνει ή απαντάει στην άλλη και δεν ισχύει ο κανόνας του αυτοτελούς νοήματος. Συνήθως όσο περισσότερο νόημα μπορεί να περικλείσει σε δύο στίχους μία μαντινάδα τόσο πιο πετυχημένη είναι.

Αποτελεί μέσο αυθόρμητης λαϊκής έκφρασης σε αρκετά μέρη της Ελλάδας κυρίως νησιωτικά και ιδιαίτερα στην Κρήτη, που είναι ξακουστή για τις μαντινάδες της.

Αυτό το είδος της έμμετρης λαϊκής έκφρασης στις Κυκλάδες και ιδιαίτερα στην Απείρανθο της Νάξου λέγεται "κοτσάκι" (π.χ. "Με κοτσάκια φανερώνω, της αγάπης μου τον πόνο"). Αντίστοιχα ονόματα αυτού του είδους είναι επίσης τα λιανοτράγουδα, οι ρίμες, οι παρόλες τα "στιχάκια" ή τα "δίστιχα" άλλων περιοχών της Ελλάδας.

Ειδικότερα, η κρητική μαντινάδα διακρίνεται για την ιδιάζουσα έκφραση, το μεστό της φράσης και αντανακλά τα αισθήματα, τη σκέψη και τη ζωή του κρητικού λαού. Οι μαντινάδες επί αιώνες συνοδεύουν τους Κρητικούς σε όλες τις στιγμές και τις εκδηλώσεις τους, σε σημείο που όσοι δεν είναι από την Κρήτη να τις θεωρούν αποκλειστικά κρητική ποιητική δημιουργία.

Οι μαντινάδες αντλούν τη θεματολογία τους από ποικίλους τομείς και μπορούν να ταξινομηθούν σε διάφορες κατηγορίες (βλ. κατηγορίες μαντινάδων). Πολλές φορές μια μαντινάδα ανήκει σε περισσότερες από μία κατηγορίες ή είναι δύσκολο να ταξινομηθεί μονάχα σε μία. Σε αυτό το crete.mmx.gr πρωτοπορεί και με τον ειδικά σχεδιασμένο μηχανισμό του επιτρέπει την ταξινόμηση μιας μαντινάδας σε περισσότερες από μία κατηγορίες! Αυτό δίνει μεγαλύτερη ευελιξία στην ταξινόμηση και επιτρέπει σε μια μαντινάδα να ταιριάζει σε περισσότερες περιστάσεις.

 

Ετυμολογία της λέξης μαντινάδα

Η λέξη μαντινάδα κατά μία θεωρία προέρχεται ετυμολογικά από τα «μαντεύω», «μαντεύομαι» απ’ όπου και μάντης, μαντείο κ.α. επειδή το ποίημα μαντινάδα, όπως λέει και η ιστορία του, περιέχει χρησμό ή άλλως προμήνυμα, έκφραση απόκρισης, προαίσθημα ή συναίσθημα κ.τ.λ. Ο χρησμός και η προφητεία είναι κατά βάση το συναίσθημα, το τι αισθανόμαστε, και η μαντινάδα εκφράζει την ψυχική μας κατάσταση. Λάβετε υπόψη σας και το ότι οι μαντινάδες συνήθως δεν αναφέρουν τα ονόματα αυτών στους οποίους απευθύνονται αλλά αυτά εξακριβώνονται με μαντική.

Κατά άλλους η λέξη μαντινάδα προέρχεται είτε από το βενετσιάνικο matinada = ιταλικά mattino, είτε από το λατινικό mandatum. Ωστόσο η βενετσιάνικη λέξη mane > mattino = η αυγή, έχει έννοια που δε συνάδει προς αυτή της ελληνικής λέξης «μαντινάδα». Ομοίως η λατινική λέξη mando > mandatum = το μαντάτο, η εντολή (και εξ αυτού «άκουσες τα μαντάτα» = άκουσες τις εντολές, άρα τα νέα) έχει έννοια που δε συνάδει με αυτή της ελληνικής λέξης «μαντινάδα». Πιθανόν αυτά να είναι δάνεια από τα ελληνικά «μαντεύω, μαντινάδα…», όπως και τόσες άλλες λέξεις: teatro, commodia…

Ιστορία

Παρά την πιθανότητα η λέξη "μαντινάδα" να έχει ενετική καταγωγή, φαίνεται ότι σαν είδος υπήρχε προ της Ενετοκρατίας όπως αποδεικνύεται σε βυζαντινό χειρόγραφο του 15ου αιώνα όπου περιέχονται τα "Καταλόγια" (βυζαντινά λαϊκά νυκτερινά τραγούδια) τα οποία και είναι μαντινάδες, όπως για παράδειγμα τα δύο ακόλουθα βυζαντινά:

Εψές επερνοδιάβαινα, κόρη, εκ της γειτονιάς σου

κι η γειτονιά σου μ΄ ήννοιωσεν και συ κόρη εκοιμάσου.

Όλοι δοξεύουν μ΄ άρματα, όλοι με τα δοξάτια (αντί δοξάρια)

κι εσύ εκ το παραθύρι σου δοξεύεις με τα μάτια.

Αλλά και στην ελληνική αρχαιότητα παρατηρούνται τέτοια άσματα, του αρχαίου "κώμου" των υπερεύθυμων που κατά ομάδες μετά από γλέντι (ευωχία) περιερχόμενοι τους δρόμους τραγουδούσαν «εκωμαόδουν» τα αισθήματά τους κάτω από τα παράθυρα των εκλεκτών τους. Χαρακτηριστικό το δίστιχο του αλεξανδρινού ποιητή Καλλίμαχου που αποκαλεί την καλή του Κωνώπιον:

Ούτως υπνώσαις, Κωνώπιον ως εμέ ποιείς

κοιμάσθαι ψυχροίς τοίσδε παρα προθύροις

(=Έτσι νάδινε ο Θεός να κοιμάσαι κι εσύ Κωνώπιον όπως κι εμένα

με κάνεις να ξαγρυπνώ μπρός στα κρύα σου παράθυρα)

Συνεπώς ως είδος λαϊκού τραγουδιού φαίνεται να είναι αρχαίο ελληνικό.

 

Η μαντινάδα σήμερα

Παρότι θα μπορούσε να διαπιστώσει κανείς ότι η κρητική παράδοση δέχεται τα πλήγματα της παγκοσμιοποίησης, η μαντινάδα διατηρεί ακόμα και σήμερα ισχυρή αξία στην καθημερινότητα του Κρητικού.

Οι Κρητικοί κάθε ηλικίας επικοινωνούν, ερωτεύονται, φιλοσοφούν και γλεντούν με μαντινάδες. Σε κάθε γωνιά της Κρήτης, σε κάθε περίσταση ακούγεται πάντα μια μαντινάδα που προσπαθεί να περικλείσει στους δυο της στίχους το απαύγασμα της ζωής.

Οι μαντινάδες λέγονται σε γλέντια με τη συνοδεία της λύρας ή χωρίς όργανα σε παρέες, στο καφενείο, σε καθημερινές συζητήσεις. Οι περισσότερες σπάνια γράφονται σε κάποιο τετράδιο και ακόμα λιγότερες τυπώνονται σε κάποιο βιβλίο. Πολλές λέγονται και ξεχνιούνται, αλλά οι καλύτερες αποστηθίζονται και περνούν από στόμα σε στόμα.

 

Ποια μαντινάδα θεωρείται καλή;

Πέρα από οποιοδήποτε αντικειμενικό κριτήριο, καλή από πολλούς θεωρείται η μαντινάδα που μπορεί να αντέξει στον χρόνο! Υπάρχουν μαντινάδες που παρότι δεν καταγράφησαν ποτέ, πέρασαν από στόμα σε στόμα στις επόμενες γενιές και διατηρούνται μέχρι σήμερα!

Ως αντικειμενικά κριτήρια θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι η ποιότητα και η σπανιότητα των λέξεων που χρησιμοποιούνται, το πόσο δύσκολο και επιτυχημένο είναι το ταίριασμα της ομοιοκαταληξίας και το πόσο περιεκτική σε νόημα είναι.

Το crete.mmx.gr για να βοηθήσει στην διάκριση των καλύτερων μαντινάδων παρέχει έναν μηχανισμό βαθμολόγησης. Στα δεξιά κάθε μαντινάδας υπάρχουν 5 αστεράκια. Όσο περισσότερα αστεράκια έχει μια μαντινάδα τόσο περισσότερο καλή θεωρείται από το κοινό. Φυσικά μπορείτε και εσείς να βαθμολογήσετε! Οι καλύτερες μαντινάδες συλλέγονται αυτόματα από το σύστημα σε ειδικές σελίδες (καλύτερες μαντινάδες όλων των εποχών, του μήνα, της εβδομάδας) και κατατάσσονται με βάση τη βαθμολογία τους και τον αριθμό των ψήφων. Όσο περισσότερες ψήφους παίρνουν οι μαντινάδες τόσο καλύτερα δουλεύει αυτός ο μηχανισμός, οπότε παρακαλούμε βαθμολογήστε όσες περισσότερες μπορείτε!

 

Οι μαντινάδες στο crete.mmx.gr

Σήμερα, υπάρχουν πάρα πολλά βιβλία αλλά και ιστοσελίδες αφιερωμένες στις μαντινάδες. Το crete.mmx.gr όμως κάνει την διαφορά, εφαρμόζοντας πολλές καινοτομίες στον τρόπο ταξινόμησης και διαχείρισης αλλά και επιτρέποντας μεγάλη διαδραστικότητα με τον χρήστη. Για πληρέστερη ενημέρωση σχετικά με τις δυνατότητες που παρέχει η ιστοσελίδα μας ανατρέξτε στις Οδηγίες.

Για να δείτε τις μαντινάδες ταξινομημένες σε κατηγορίες ανατρέξτε στο Ευρετήριο Μαντινάδων.

Περιμένουμε την δική σας συμμετοχή είτε βαθμολογόντας όσες περισσότερες μαντινάδες μπορείτε είτε στέλνοντας μας όποιες ξέρετε!